Kostrzyca - duża wieś w Kotlinie Jeleniogórskiej

 Najstarsza część wsi ciągnie się na długości około 1 km w dolinie rzeki Jedlicy. Kostrzyca powstała na podmokłej łące w dolinie rzeki. Cała wioska leży na wysokości 390 – 450 m n.p.m. 

Wieś otaczają użytki rolne w tym 340 ha ziem uprawnych i tylko 70 ha lasów, sporo jest łąk i pastwisk. Kostrzyca posiada znaczną liczbę mieszkańców, 6-letnią szkołę podstawową, ośrodek zdrowia – czynny dwa razy w tygodniu, bar i kilka sklepów. Wierni należą do katolickiej parafii w sąsiednim Bukowcu, niegdyś również ewangelickiej. Od 1996 roku na terenie wsi znajduje się jedyny w kraju Leśny Bank Genów.

Kostrzyca prawdopodobnie powstała w II połowie XIV wieku i cały czas była silnie związana z pobliskim Bukowcem. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1403r. i mówi, że Heincze von Czedlicz z Bukowca z Wiellenem i jego bratem Hansem, sprzedali klasztor w Lubomierzu za kwotę rocznego czynszu z Kostrzycy. W 1491r. bracia von Czedlicz z Bukowca odkupili od Georga Kloppena, burmistrza z Jeleniej Góry, 6 marek czynszu z obu wsi. Dalszy brak informacji o wsi wynika z tego że nie była ona samodzielna, lecz ciągle stanowiła część majątku w Bukowcu.

Dopiero w 1764 r. stała się odrębną wsią, do której przyłączono Gąski i Popów. Już na początku XVIII wieku powstał tu znaczny ośrodek tkactwa chałupniczego. W II połowie XVIII w. Kostrzyca stanowiła własność Fryderyka von Packischa. W 1786 r. mieszkało tu 33 zagrodników i 31 chałupników, była szkoła ewangelicka, dwa młyny wodne i znana karczma Dolewka. Później dobra w Bukowcu i Kostrzycy nabył hrabia von Reden, który mocno je zagospodarował. Do Kostrzycy przyłączył kolejne osady i przysiółki. Na znaczny rozwój wsi miało, powstanie przemysłu lniarskiego w pobliskich Mysłakowicach z tego powodu liczba mieszkańców ciągle się zmieniała.

W 1825 r. wieś dzieliła się na Górną, Średnią i Dolną, a całość należała do wdowy hrabiny Fryderyki von Reden z Bukowca. W tym czasie we wsi było 129 domów, w tym posterunek celny, 2 młyny wodne, olejarnia i tartak. Wśród mieszkańców osady było 9 tkaczy jedwabiu, którzy mieli 16 warsztatów, 2 tkaczy lnu i 2 tkaczy wstążek. Do Kostrzycy należały jeszcze przysiółki Giese i Hain oraz kolonia Hickel składające się z kilku domów. W 1840 r. wieś dalej należy do hrabiny von Reden, było tu 127 domów, 3 gospody i znacznie wzrosła liczba mieszkańców. Pracowało tu ponad 20 rzemieślników różnych branż, w tym nawet zegarmistrz i złotnik ale nadal dominowało tkactwo.

Istniała tu tkalnia jedwabiu, pracująca dla wytwórni w Kowarach, a ponadto 10 warsztatów bawełnianych i 8 lnianych. Przez wioskę prowadził trakt drogowy którym jeździły dyliżanse z Wrocławia do Jeleniej Góry i Cieplic - znanego zdroju. Na początku XIX wieku w Kostrzycy istniała niewielka wytwórnia pianin i fortepianów. Po powstaniu w Mysłakowicach Zakładów Lniarskich, Kostrzyca zaczyna przekształcać się w osiedle robotnicze jako zaplecze dla fabryki. Po śmierci hrabiny, Kostrzyca wraz z Bukowcem przechodzi na własność rodziny von Rotenhan która mieszkała tu do 1945 roku.

W połowie XVIII wieku wieś była niewielką łańcuchówką, otoczona użytkami rolnymi, położona przy drodze z Jeleniej Góry do Kowar. Około 1825 r. wieś dzieliła się na dwie części, południowa i północną. Pierwsza jako starsza miała układ łańcuchowy tj. ul. Jeleniogórska 37 – 64. Natomiast nizej połozona północna część wsi tj. ul. Jeleniogórska 1 – 19, otrzymała układ dwurzędowej kolonii. W północnej, dolnej części wsi znajdował się jeden z kostrzyckich młynów, zwany Grundmuhle.

Na zachód od północnej części wsi, polożona była jej kolonia Popów, zasiedlona w polowie XVIII wieku przez 21 zagrodników tj. ul. Kościuszki 120 – 131. Równolegle do ulicy z zabudową ciągnął się zespół stawów, założonych na jednym cieku wodnym. Ponadto w północnej części osady znajdował się folwark z zabudowa w czworoboku. W II połowie XIX wieku Popów rozbudowano. Po wschodniej stronie łąki już tylko z jednym stawem. Na parcelach wydzielonych z gruntów dominalnych, wyznaczono działki pod nową zabudowę. W rezultacie powstała kolonia o układzie dwurzędowym, z ciekiem wodnym i stawem. W 4 ćwierci XIX wieku oraz w I polowie XX wieku, istniał jeszcze dominalny folwark.

W 4 ćwierci XIX wieku przebudowano jeden z odcinków ul. Kościuszki, przekształcając go w droge wylotową w kierunku Miłkowa. Natomiast na południe od Popowa, wytyczono nowa droge do przystanku kolejowego. W okresie międzywojennym, na tyłach działek zaczęto wznosić nowe domy osiedlowe. Obecnie Popów jest rozbudowywany od wschodu o nowe osiedle domków jednorodzinnych.

Druga kolonia kostrzycy – Chaty i Gąski miała niespójny układ, ponieważ składała się z dwóch odizolowanych od siebie części. Zlokalizowana była przy polnej drodze w stronę Ścięgien i Krzaczyny. Tworzyły jadwie części o odmiennym rozplanowaniu. Wschodnia bardzo wydłużona część osady Chaty czyl ul. Karpacka tj. 73 – 90. Druga natomiast czyli zachodnia część kolonii Gąska z południowym odcinkiem ul. Karpackiej, rozplanowana została w układzie łańcuchowym. Jednolite siedlisko wsi przecinały drogi łączące Kostrzyce ze Ścięgnami. W środkowej częśći wsi znajdował się folwark określony jako Harte-Vorwerck. W Gąsce usytuowany był młyn Gansemuhle.

Zabudowa wsi. Przestrzenny podział Kostrzycy na dwie części, zachował się do dziś w charakterze wsi. W południowej jej partii wystepowały niewielkie skromne gospodarstwa zagrodnicze z parterowymi budynkami mieszkalno – gospodarczymi. Natomiast w północnej części wsiwznosiły się tylko domy szerokofrontowe, ustawione w dwóch rzędach. Najczęściej były to budynki parterowe z oszalowanymi szczytami.

Od początku XX wieku w północnej części wsi pojawiły się domy osiedlowe jako skromne budynki. Na północnym odcinku ul. Jeleniogórskiej, przy granicy z Mysłakowicami, wznoszono wille i pensjonaty.

Najstarszą, znana dziś zabudowę Popowa przedstawia budynek mieszkalno – gospodarczy ul. Kościuszki 129. Jest on parterowy z odeskowanym szczytem, nakryty wysokim dwuspadowym dachem. W okresie miedzywojennym, budowano tu proste domy osiedlowe. Reliktem zabudowy dominalnego folwarku jest dom przy ul. Kościuszki 133 z 1701 roku, murowany, z piętrem o konstrukcji szkieletowej. W 4 ćwierci XIX wieku powstała obecna zabudowa Chat i Gąski tj. ul. Karpacka. Jedne budynki proste , inne w stylu szwajcarskim, z odeskowaniem w górnej części elewacji.

Na terenie wsi kostrzyca znajdowały się również budynki użyteczności publicznej jak: szkoła ewangelicka i katolicka, przytułek oraz gospody. W 1803 r. we wsi zbudowano murowaną szkołę ewangelicką, która rozbudowano o jedno piętro w 1833 r. We wsi istnial również przytułek dla biednej ludności. W Kostrzycy funkcjonowały 3 karczmy: W Kostrzycy Dolnej – Grundmuhle, w Kostrzycy Środkowej – Giese, i trzecia w Gąskach – Harte.

Pod koniec XIX wieku rozwija się ruch turystyczny, powstaje wspólna dla dwóch wsi sekcja RGV oraz kilka pensjonatów oferujących łącznie 35 miejsc noclegowych. Po zakończeniu II wojny światowej i wysiedleniu dawnych mieszkańców, wieś na nowo zasiedlają Polacy pochodzący z różnych stron dawnej Rzeczpospolitej. Mimo tak wielkich zawirowań, wieś nie wyludniła się, być może dlatego że w najbliższej okolicy było dużo miejsc pracy. W samej wsi nie powstały nowe zakłady pracy, zmalała także rola rolnictwa. Na obrzeżach wsi, po zmianie ustroju w 1990 roku, powstało duże i nowoczesne oraz wspólne dla całej gminy Wysypisko Śmieci. W czerwcu 1994r. rozpoczęto realizację jedynego w kraju Leśnego Banku Genów. Założenie banku opracował instytut Leśnictwa i Dendrologii PAN w Kórniku, zaś inwestorem było Nadleśnictwo Kowary.

Lokalizacje banku wyznaczono na terenie Kostrzycy w pobliżu obwodnicy z Mysłakowic do Karpacza. Wzniesiono tam kompleks efektownych, nowoczesnych budynków. Centrum Banku stanowią chłodnie-przechowalnie, w których w temperaturze –20 stop.C przetrzymywane są nasiona, kiełki, pyłki i tkanki różnych gatunków drzew, krzewów i roślin zielonych, charakterystycznych dla lasów sudeckich. Materiał pochodzi z wyselekcjonowanych stanowisk krajowych i zagranicznych. Budowę ukończono w styczniu 1996 roku między innymi z funduszy zagranicznych, w tym Banku Światowego.

Materiał pochodzący z banku, ma pozwolić na odtworzenie pierwotnych drzewostanów w Sudetach po klęsce ekologicznej. Od 1996r. realizowany jest na otaczającym terenie park dendrologiczny-arboretum, w którym przewiduje się nasadzenie około 250 gatunków, w tym różne odmiany jodły. Oprócz komór przechowalniczych i zaplecza laboratoryjnego, są też obiekty techniczne i centrum obliczeniowe, a w przyszłości planowana jest budowa bazy hotelowej. Już obecnie Leśny Bank Genów stał się jedną z większych atrakcji Kotliny Jeleniogórskiej.

Na terenie Kostrzycy zachowało się do dzisiaj wiele zabytkowych domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych, drewnianych i murowanych z końca XIX wieku.

Gospoda, obecnie budynek mieszkalno – usługowy ul. Jeleniogórska 29z I ćwierci XIX wieku. Dworzec kolejowy, obecnie dom na ul Kościuszki 141 z 1915 r. budynek kolejowy, obecnie dom przy ul. Kościuszki 141 a z 1910 r. stacja trafo – z około 1910 – 1920 roku.

Kostrzyca i obecnie nie ma jednolitego układu przestrzennego, ponieważ sklada się z części połączonych drogami. Nie istnieja tu również obiekty sakralne, założenia parkowo – pałacowe, czy tez zespoły o ciekawej zabudowie i architekturze.

Szkoła Podstawowa.

Szkoła Podstawowa w Kostrzycy zaczęła funkcjonować dnia 18 marca 1946 r. Pierwszym kierownikiem i zarazem nauczycielem był pan Czesław Skowroński. Szkoła liczyła 19 uczniów. W I klasie zapisanych było 11 uczniów, w II – 7, w III – 1 uczeń 14 letni. Najstarszy uczeń klasy pierwszej miał 13 lat, w drugiej zaś 14 lat. W następnym roku szkolnym uczyło się już 53 uczniów w 4 klasowej szkole, w której w dalszym ciągu uczył tylko jeden nauczyciel. Wielki głód kadry pedagogicznej był rezultatem przebytej wojny i hitlerowskiego systemu wyniszczenia narodu polskiego.

Kolejne lata przyniosły pewne zmiany, wzrosła ilość uczniów, powiększyła się również kadra, powstały nowe klasy. Pierwszy raz klasę 7 mą kończyło 14 uczniów w roku szkolnym 1954/55. W tym okresie nowym kierownikiem szkoły był powołany na to stanowisko w 1953 r. pan mieczysław Korski. Trudne to były lata. Oprócz kłopotów finansowych, braku pomocy naukowych i sprzętu, szkoła szarpana była sąsiedzkimi konfliktami, nieporozumieniami związanymi z gospodarzami. Którym trudno było zrozumieć i zaakceptować, spontaniczne zachowanie dzieci. Podobnie między mieszkańcami wsi dochodziło do nieporozumień wynikających z faktu że pochodzili oni z różnych stron Polski, a wielu ze wschodnich rubieży dawnej Rzeczpospolitej. Nie mieli oni wspólnych tradycji, nie byli oni ze sobą zżyci, to wszystko dopiero było przed nimi.

Po 5 latach stanowisko kierownika szkoły objął 30 letni Mieczysław Sobkowiak. W tym czasie szkoła liczyła 170 uczniów i 5 nauczycieli. Do klasy I zapisało się aż 44 uczniów. Wszystkie dzieci były bez przygotowania przedszkolnego, nie znały liter ani dyscypliny. Aby wpisać każdemu uczniowi wzór literki, nauczyciel potrzebował godziny lekcyjnej czyli 45 minut. Trud ten nic nie znaczył w obliczu zaszczytu jakim było uczenie dzieci. A entuzjazm i ochota dzieci do nauki szkolnej, dodawały szkrzydeł bardzo młodej kadrze pedagogicznej.

Dzięki staraniom kierownika szkoły zaadaptowano budynek komunalny, powiększając w ten sposób ilość sal lekcyjnych, a nastepnie ogrodzono cały teren szkoły. Była to wielka i kosztowna inwestycja. Dzieci ciągle przybywało, stabilizowała się również i liczba mieszkańców. Ludzie zaczęli wierzyć, że Ziemie Zachodnie tzw. Odzyskane to ich dom i nowa ojczyzna dla nich.

W 1967 roku liczba uczniów wzrosła do 248, a nauczycieli do 8. W szkole działały już różne organizacje społeczne jak: Samorząd Uczniowski, PCK, SKO, ZHP, SFOS, Spółdzielnia Uczniowska, Koło łowieckie, Koło dramatyczne, Koło geograficzne, Koło biblioteczne, biblioteka.

Oprócz z godzin wynikających z etatu tj. 26 tygodniowo, nauczyciele zobowiązani byli do opieki nad kilkoma organizacjami, zaś wieczorami prowadzili zajęcia w szkole dla dorosłych. Warunki pracy były trudne. Uczniowie siedzieli po kilku w jednej ławce. Klasy były bardzo ubogo wyposażone w pomoce naukowe, klasy często pełniły rolę szatni czy umywalni – miednica z wodą. Czarne pyłochłonowe podłogi sprawiały ponury nastrój. Duże sale ogrzewane były, jednym kaflowym piecem. Toalety znajdowały się poza budynkiem szkolnym, na podwórku.

Warunki te zmobilizowały kierownika szkoły pana Sobkowiaka, do zabiegania o remont szkoły. Przebudowę i modernizację rozpoczęto w 1971 r. W trzecim budynku dobudowano piętro, w drugim zaś adaptowano strych na sale lekcyjne, dobudowano łącznik miedzy drugim a trzecim budynkiem. Wybudowano salę gimnastyczną i stołówkę z pomieszczeniami dla kuchni. Do wszystkich izb lekcyjnych doprowadzono wodę bieżącą, założono centralne ogrzewanie i wykonano w szkole nowe sanitariaty.

W styczniu 1974 r. po 16 latach kierowania szkołą, z powodu choroby odszedł ze stanowiska kierownika szkoły Mieczysław Sobkowiak, a na jego miejsce został powołany pan Bronisław Nowacki, który doprowadził remont szkoły do końca.

Dzieki staraniom nowego dyrektora szkoły, wyposażono stołówkę z której korzystało 2/3 uczniów i personelu pedagogicznego. Uruchomiono świetlicę szkolną. Do szkoły zaczęły spływać nowe pomoce naukowe, meble i sprzęt. W lutym 1976 r. rozpoczęto naukę w odnowionym budynku szkolnym, zas pieczę nad szkołą objęła pani Helena Mazur. Wraz z reformą oświaty wprowadzono naukę w pracowniach przedmiotowych. Zorganizowano dwie pracownie techniki, gabinet matematyczny, polonistyczny, biologiczny i fizyko – chemiczny oraz dwa gabinety nauczania początkowego.

Sala gimnastyczna stała się najlepiej wyposażonym pomieszczeniem dydaktycznym nawet na terenie gminy. Do szkoły przeniesiono również oddział przedszkolny z budynku po Gromadzkiej Radzie Narodowej. Ukierunkowano pracę wychowawczą, unowocześniono metody pracy zwłaszcza lekcji wychowawczych, wprowadzono symbolikę szkolną, zadbano o estetyczny wygląd sal lekcyjnych i korytarzy. Polepszenia warunków nauczania, miało pozytywny wpływ na wyniki nauczania. Uczniowie zaczęli zdobywać znaczace miejsca na konkursach i olimpiadach przedmiotowych.

W 1980 r. stanowisko dyrektora szkoły powierzono pani Bronisławie Gaździe, zespół nauczycielski liczył już wtedy 14 osób. W dalszym ciągu działały różne organizacje i koła pozalekcyjne. Wtedy to utwardzono podwórko szkolne, wybudowano boksy na opał i wreszcie zorganizowano kubły na śmieci.

Wieloletnia praca nauczycieli, kierowników i dyrektorów, uczniów i rodziców sprawiła, że podjęto intensywne starania nad wyborem patrona szkoły i temu podporządkowana była praca dydaktyczno – wychowawcza w latach 1982/83. Pani dyrektor uzyskała akceptacje władz nadrzędnych w sprawie imienia szkoły i zdobyła środki na wykonanie sztandaru.

Dnia 12 października1983 r. odbyła się wielka uroczystość, szkoła otrzymała imię generała Władysława Sikorskiego. Wręczono sztandar i odsłonięto tablice pamiątkową. W szkole gościli przedstawiciele oświaty z Gminy i Województwa, poczty sztandarowe okolicznych szkół i zakładów pracy. Obecni byli kombatanci i przedstawiciele LWP, a całości przygrywała orkiestra kolejowa. Młodzież pod kierunkiem nauczycieli przygotowała ciekawy program artystyczny.

W 1984 r. dyrektorem szkoły mianowana została pani Helena Romano. W dniu 18 marca 1986 r. świętowano Jubileusz 40 lecia szkoły w Kostrzycy. Na uroczystości obecni byli przedstawiciele zakładu opiekuńczego, sąsiednie szkoły, władze gminne, kombatanci, rodzice, emerytowani nauczyciele. W następnym roku Komitet Rodzicielski wykonał w czynie społecznym szatnię szkolną dla uczniów.

Kolejnymi dyrektorami szkoły byli: Stanisław stanisławiszyn, Ewa Kurylczyk nastepnie Mieczysław Maciejczak. Pierwszym dyrektorem z konkursu w 1991 r. została pani Lucyna Bieniek, która organizowała później 50 lecie szkoły. Do szkoły ponownie powróciła nauka religii, która poprowadził ksiądz proboszcz z Bukowca Krystian Jurczyk. W szkole podjęto nadobowiązkowo naukę jęcyka niemieckiego dla chętnych uczniów.

W ciągu 50 lat pracy szkoły, 8 nauczycieli i jeden ksiądz odeszło już na zawsze. W minionym okresie 1945 – 1996 w szkole pracowało 105 nauczycieli w tym w 1946 r. – 1, 1949 – 2, 1952 – 2, 1954 – 4, 1957 – 5, 1971 – 10, 1978 – 15, 1995 – 20. W omawianych latach szkołę opuściło 938 absolwentów tj. uczniowie klasy VII i VIII.

A oto jak zmieniała się liczba uczniów w poszczególnych latach:

1946 r. – 19 ucz, 1947 r. – 53, 1949 r. – 80, 1954 r. – 101, 1956 r. – 143, 1959 r. – 208, 1966 r. – 248, 1970 r. – 245, 1980 r. – 216, 1990 r. – 181, 1995 r. – 184 uczniów.

W 2000 r. w oświacie wprowadzono kolejną reformę w wyniku której powstały 6 – letnie szkoły podstawowe i 3 letnie gimnazja. W Kostrzycy pozostała tylko 6 – letnia szkoła podstawowa, zas gimnazjum znajduje się w Mysłakowicach dokąd mlodzież jest w każdy dzień dowożona specjalnym gimbusem a ostatnio autobusem linii nr. 3 która została przedłużona aż do Bukowca z Jeleniej Góry. Autobus ten po drodze podjeżdża pod gimnazjum w Mysłakowicach.

Tyle lat już minęło, od tamtych pierwszych chwil.

Gdy podwoje tej szkoły, otworzyły nam drzwi.

Zaczęła się nauka, przez wiele długich lat.

Opuszczały mury tej szkoły, naszej młodzieży kwiat.

Kochamy naszą niedużą szkołę, wspomnienia z tamtych dni.

Gdy były smutne dni i wesołe, a każdy z chęcią otwierał jej drzwi.

Dziś świętujemy w naszej szkole, dziś nasza szkoła święto ma.

A jakie święto dziś mamy? Dziś szkoła ma 50 lat.

Nazwy miejscowości na przestrzeni wieków: 1403r.- Twirl, 1491r.- Quirl, 1677r. – Qirdel, 1687r. – Quierl, 1786r. – Quirl, 1945r. – Gniewków, 1946r. – Kostrzyca.

A oto jak zmieniała się ludność Kostrzycy na przestrzeni ostatnich 225 lat.

1786r. - 621 osób, 1816r. - 440 osób, 1821r. - 574 osób, 1840r. - 673 osoby, 1860r. - 754 osób, 1871r. - 878 osób, 1885r. - 872 osoby, 1905r. - 1044 osoby, 1921r. - 1036 osób, 1925r. - 983 osoby, 1941r. - 1019 osób, 1945r. - 1043 osoby, 1970r. - 1005 osób, 1978r. - 1098 osób, 1988r. - 1098 osób, 2000r. - 847 .